Wat heeft vakantie met overgangshormonen te maken? Veel! Je hormonen zijn in de overgangsjaren op zoek naar een nieuwe balans en dat voel je.
In dit artikel leg ik een deel van de werking van stresshormoon cortisol uit. Wat de gevolgen zijn komt aan bod, en waarom stress juist in de overgang heviger voelt. Ook lees je over hoe je van teveel cortisol afkomt, want dat wil je natuurlijk weten. Er is een verschil in hoe cortisol bij mannen werkt, ten opzichte van bij vrouwen. Heel belangrijk dus om er meer over te weten.
Je hormonen hebben een belangrijk regulerende functie in je lichaam, als alles goed gaat, sta je er niet bij stil. Er zijn verschillende hormoonsoorten, met verschillende functies. De bekendste hormonen zijn de voortplantingshormonen, en daar verandert tijdens de overgang het meest aan. Maar álle hormonen, zowel bij mannen als bij vrouwen, werken met elkaar samen in één hormoonsysteem in het lichaam.
Het ‘stresshormoon’ cortisol wordt gemaakt in je bijnieren en is een van de hormonen die van levensbelang zijn in het menselijk lichaam. Vrijwel elke cel van het lichaam heeft het hormoon cortisol nodig. Cortisol wordt gebruikt om de normale werking van het lichaam te handhaven, maar speelt ook een belangrijke rol bij het waarborgen van duurzame prestaties onder stress. Het versterkt energie-mobiliserende mechanismen en remt bij acute stress de minder belangrijke orgaanfuncties. Daarom wordt cortisol ook wel ‘stresshormoon’ genoemd. Er wordt dan ook aangenomen dat cortisol als een “rem op het immuunsysteem” het lichaam beschermt tegen een buitensporig reactie van het immuunsysteem.
In een gezond lichaam volgt cortisol een dagritme, met de sterkste afgifte van de bijnieren in de tweede helft van de nacht. Dat is ook de reden dat je om 3 uur wakker wordt bij veel stress. Bij het wakker worden en overdag worden lagere spiegels gemeten. Echter, de hormoonspiegel kan zeer snel veranderen, wanneer je een potentieel gevaarlijke of angst-uitlokkende situatie meemaakt. In een dergelijke “stresssituatie” worden in de bijnierschors binnen een paar minuten soms grote hoeveelheden cortisol/adrenaline geproduceerd, die in de bloedbaan komen. Op deze manier bereikt het hormoon de ’doelcellen’, waarop ze haar effect kan uitoefenen.
Cortisol heeft verschillende functies in het lichaam, zoals het beschermen van het lichaam tegen de gevolgen van stress zoals hierboven, bij ziekte of verwonding. Het stimuleert de aanmaak van glucose en de afbraak van eiwitten, remt ontstekingsreacties in het lichaam en heeft effect op de bloedvaten, botten en hersenen. Vanuit je hersenen wordt bij een bepaalde cortisolspiegel in je bloed, een seintje gegeven aan de bijnieren als dat nodig is.
Het is dus een heel belangrijk hormoon, zonder kan een mens niet overleven. Als het regelmechanisme van de hypothalamus-hypofyse-bijnieren goed werkt, merk je weinig van het cortisol. Maar als het niet goed werkt, zul je het merken. Een te laag cortisol kan worden ontdekt door ’s ochtends vroeg het cortisolgehalte in het bloed te bepalen. Je krijgt bij een te lage cortisolspiegel waarschijnlijk hydrocortison voorgeschreven via de specialist.
Te hoog cortisolgehalte kan naast lichamelijke oorzaken, ook komen door psychische stress. Onderzoeken tonen duidelijk aan dat in situaties die nieuw zijn voor de mens, onvoorspelbaar of oncontroleerbaar, een snelle en soms zeer sterke cortisolreactie ontstaat. Daardoor ervaren we dit als beangstigende situaties. In uiteenlopende situaties van stress, zoals examens, parachutespringen, openbare lezingen of zelfs wanneer gespannen een televisie-uitzending van een voetbalwedstrijd wordt gevolgd die van persoonlijk belang is, wordt het ‘stress hormoon’ cortisol meer geproduceerd. Een tijdelijke ophoging in geval van een stresssituatie vormt op de lange termijn geen probleem voor je gewicht, de bloeddruk enzovoort. Als de stressvolle situatie niet meer tijdelijk, maar blijvend ofwel chronisch is, dan is er wel een probleem.
Cortisol en progesteron, een vrouwelijk hormoon, delen dezelfde receptor (deur om in de cel te komen) op een cel. Wanneer cortisol (vaak bij te hoog cortisol) als eerste zijn sleutel in het slot steek, kan progesteron er met haar sleutel niet meer in en kan zo haar werk niet doen. In geval van chronische stress zet jouw lichaam ook nog eens veel progesteron om naar cortisol, waardoor er zo ook sneller oestrogeendominantie kan ontstaan.
Je hebt als vrouw in de overgang al genoeg om mee te dealen, nachtelijk zweten, opvliegers door een ontregeld temperatuur centrum, geen grip op je hormonen, menstruatieproblemen, slechter slapen, stemmingswisselingen, chaos in het hoofd en een veranderde energieopname uit eten. En dan ook nog oestrogeen dominantie door te hoge cortisolspiegels? Er zijn meer dan genoeg redenen om teveel, langdurige stress met bijkomende hoge cortisolspiegels te voorkomen.
Voelen
Wat je kunt doen is voelen. Je lichaam met aandacht opnemen. Neem de tijd om naar je lichaam te ‘luisteren’ en te voelen of je te gestresst bent. Stuur vervolgens bij. Ga eerder weg van je werk of andere activiteiten, plan meer rustruimte tussen afspraken, maak een wandeling met collega’s. Maak ook een plan, samen met je partner, om het structurele teveel aan stress omlaag te brengen. Neem in de vakantie écht vakantie, bijvoorbeeld. Wees eens onbereikbaar, verdeel de taken met je gezin, jij bent niet alleen verantwoordelijk voor alles.
Altijd goed om te doen:
Daarnaast zijn deze algemene adviezen, ook tijdens je vakantie goed:
>Beweeg voldoende. Bewegen heeft allerlei positieve effecten op het lichaam en helpt ook om de hoeveelheid cortisol te verlagen. Dat is te danken aan dopamine en endorfine, twee stoffen die vrijkomen tijdens de inspanning van het lopen en de cortisolproductie reguleren. Rustige sporten, zoals yoga, joggen en fietsen, zijn ideaal.
>Have Fun! Dingen die jullie gezamenlijk leuk vind, kun je het best voor de vakantie al bespreken. Waar halen we lol en ontspanning uit? Wat wil je in elk geval graag gedaan hebben tijdens je vakantie?
Andere voordelen van vakantie
Vakantie kan helpen om de negatieve, automatische patronen waarin je zit, te doorbreken. En als je je beter voelt, kun je ook beter nadenken over hoe je in de periode na je vakantie, de zaken anders gaat aanpakken. Op deze manier kun je doorpakken met je anti-stress, ook na afloop van je vakantie, als je weer zoetjesaan in je werkritme komt. Lunchwandeling afspreken? Zelfgemaakt soep mee als lunch in plaats van brood eten? Een waterfles op je bureau zetten, vanaf je eerste werkdag na de vakantie? Minder suiker en koffie nemen? Er is voor iedereen wel een oplossing.
Verpleegkundig Overgangsconsult
Wil je meer weten over stress en cortisol in de overgang? Maak dan een afspraak in Friesland. Dat kan weer vanaf 1 oktober, want ik geniet nu zelf even van een welverdiende vakantie.
